بررسی چالش ها ، موانع و مشکلات مدیریتی در مجتمع های آموزشی و راهکارهای آن

به حول و قوه ی الهی دستورالعمل جامع مجتمع های آموزشی و پرورشی روستایی و عشایری (طرح ترنم ولایت)، از سال تحصیلی 90-89 به منظور بهبود مدیریت واحدهای آموزشی و پرورشی، افزایش موفقیت و کارایی مدارس مناطق روستایی و عشایری و تحقق راهکارهای سند تحول راهبردی نظام تربیت رسمی و عمومی کشور اجرایی شده است، در تعیین واحد آموزشی و پرورشی محل استقرار و واحدهای تحت پوشش مجتمع باید تمام جوانب از جمله محدوده جغرافیایی، تعداد دانش آموزان، تنوع دوره های تحصیلی، امکان نظارت و دسترسی مستمر توسط مدیر مجتمع، شرایط فرهنگی و اجتماعی و موارد دیگری که با نظر کمیته برنامه ریزی استان تعیین می شود، مورد توجه قرار گیرد. مجهز کردن مدارس دوردست و محروم و کاهش فاصله مدارس روستایی و شهری در استفاده از امکانات آموزشی، برقراری عدالت آموزشی را موجب خواهد شد و این امر تنها در صورتی میسر است که مجتمع های آموزشی و پرورشی به خوبی به وظایف خود عمل کنند و زیرساخت های مورد نیاز نیز برای فعالیت های آن ها فراهم باشد. 

 

 این امر بر کسی پوشیده نیست که آموزش و پرورش نقطه شروع شخصیت سازی دانش آموزان است و نباید از آن به طور سطحی گذشت، بنابراین تدوین برنامه های آموزشی با کیفیت بالا و مناسب باید در اولویت برنامه های دولتمردان و همه مسوولان و مردم قرار گیرد.

((شاید ایده تشکیل مجتمع های آموزشی و پرورشی روستایی نیز در همین راستا باشد که لازم است همه یکدل و یک صدا در به ثمر رسیدن این نهال ارزشمند بکوشیم.)) باید در نظر داشت، هر برنامه و اصولی برای اجرای موفق و دقیق خود نیازمند یک مدیریت موفق و منضبط است که این امر در آموزش و پرورش نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

اگر بخواهیم یک تعریف ساده از مجتمع های آموزشی داشته باشیم می توانیم این گونه بیان نماییم که :

**مجتمع های روستایی به مراکزی گفته می شود که چندین مرکز آموزشی را در یک منطقه روستایی کشور متمرکز می کند تا از کمک های ویژه دولت برای محرومیت زدایی بهره مند شوند. این مجتمع ها زیر نظر یک مدیر اداره می شوند.**

و یا این تعریف که :

** مجتمع های آموزشی و پرورشی روستایی و عشایری به مجموعه ای از واحدهای آموزش و پرورشی عادی و دولتی در یک منطقه آموزشی اطلاق می شود.** که دارای ویژگی های ذیل باشد :

- هر مجتمع دارای یک واحد آموزشی و پرورشی مرکزی که "واحد محل استقرار " نامیده می شود و تعدادی واحد آموزشی و پرورشی " تحت پوشش " است که از نظر فیزیکی می توانند در یک محل مستقر ویا دارای پراکندگی جغرافیا یی باشند.

- مجتمع می تواند از یک یا چند دوره تحصیلی تشکیل شده باشد

- اگر واحد های محل استقرار و تحت پوشش مجتمع دخترانه باشند جنسیت مجتمع

دخترانه و چنانچه پسرانه باش ند جنسیت آن پسرانه و در شرایطی که تعداد ی از واحد ها دخترانه و تعدادی پسرانه باشند، جنسیت مجتمع مختلط خواهد بود.

- واحد های آموزشی و پرورشی تحت پوشش از نظر فعالیت های آموزشی ،پرورشی، اداری و منابع مالی در چارچوب تعیین شده زیر نظرمجتمع مربوط خواهند بود.

- عنوان سازمانی مسوول مجتمع آموزشی و پرورشی *مدیر مجتمع *و ضوابط درجه بندی و پست های سازمانی هر یک از مجتمع ها اعم از واحد محل استقرار و مدارس تابعه پیش بینی شده است. و ...

ایجاد مجتمع‌های آموزشی روستایی گامی مهم برای محرومیت‌زدایی در روستاها بوده و به نوعی کلیه ی دانش آموزان روستایی پابه پای سایر دانش آموزان شهری از همه ی دستاوردهای آموزش و پرورش برخوردار و سهیم می باشند.

عدالت محوری از شعارهایی است که در دولت نهم و دهم مطرح شده و برای تحقق این هدف کارهای ارزنده ای از سوی دولت انجام شده که رفع محرومیت از مدارس روستایی با تأسیس مجتمع های آموزشی از جمله این کارها است.با گسترش مجتمع های روستایی، دانش آموزان ساکن در مناطق محروم نیز می توانند از عدالت آموزشی برخوردار شوند؛ به طوری که آموزش از راه دور و آموزش کار با رایانه از جمله اقدامات آموزش و پرورش برای رفع محرومیت و گسترش عدالت آموزشی در کشور است.

-----------------------------------------------------------------------------------------

*** ارکان مجتمع:

الف ـ مدیر
ب ـ شورای مجتمع
ج ـ واحدهای آموزشی و پرورشی تابعه مجتمع (محل استقرار تحت پوشش

مدیر مجتمع:

مدیر مجتمع  توسط رئیس اداره آموزش وپرورش منطقه انتخاب می‌شود و علاوه بر وظایف مقرر در آیین‌نامه اجرایی مدارس در ارتباط با مدرسه محل استقرار خود، وظایف زیر را نیز به عهده خواهد داشت:

1ـ نظارت بر امور آموزشی و پرورشی، اداری و مالی واحدهای تحت‌پوشش 
2ـ ارزشیابی عملکرد کارکنان مجتمع، معاون، معاون ـ آموزگار و یا معاون ـ دبیر واحدهای تحت پوشش 

3ـ اجرای مصوبات شورای مجتمع 
4ـ نظارت بر اجرای برنامه سالانه واحدهای تابعه مجتمع (محل استقرار و تحت پوشش)
5 ـ انجام مکاتبات، گزارش‌ها و پیگیری‌های اداری واحدهای تحت‌پوشش با اداره آموزش و پرورش.

6 ـ استفاده مناسب از خدمات عوامل اجرایی اعم از معاون آموزشی، معاون اجرایی، معاون پرورشی وتربیت بدنی و خدمتگزار و..... در دیگر واحدهای تحت پوشش مجتمع.

7 - تهیه و اجرای برنامه های سالانه آموزشی مدارس مجتمع با رعایت ضوابط از طریق مشارکت اولیاء ، کارکنان و دانش آموزان  .

8 - اجرای بخشنامه ها ، دستورالعمل ها  ، آیین نامه ها ، شیوه نامه ها ، و ... ارجاعی از سوی مدیر مجتمع آموزشی و پرورشی در چارچوب وظایف محوله .

*** نکته اول :

بسیاری از مدارس روستایی به شکل مدیرمعلم اداره می شود یعنی مدیر در عین حال معلم نیز هست و گرداندن همه امور مدرسه نیز به عهده اوست. افزایش مدارس کمتر از سه کلاس یا دارای کلاسهای چند پایه در روستاهای کشور به علت مهاجرت گسترده روستائیان به مراکز استانها و شهرها صورت گرفت که مشکلاتی همچون بدون استفاده ماندن مدارس روستایی و خالی شدن آنها، کاهش تعداد دانش آموزان در یک روستا و مهاجرت آنها به روستای دیگر یا مراکز استانها برای ادامه تحصیل را به وجود آورد. که شایدیکی از اصلی ترین  دلیل و ایده برای تشکیل مجتمع ها همین موضوع باشد.

*** نکته دوم :

تعداد مجتمع های آموزشی در حال حاضر  به8 هزار می رسد که 40 هزار مدرسه ابتدایی را تحت پوشش قرار داده است. این مراکز مجهز به کتابخانه و سیستم هوشمند اطلاعات هستند که از این طریق به هوشمند شدن مدارس سرعت داده می شود.مدیران این مجتمع ها باید به مدارس تحت پوشش نظارت داشته باشند.

*** معایب و نقاط ضعف پیش روی مجتمع ها :

1_عدم اختیار مالی مدیران مدارس تابعه که حالا به عنوان معاون مدارس تحت پوشش هستند. ایستادگی و مقاومت مدیران مدارس که دیگر اختیار مالی نخواهند داشت از جمله مشکلاتی است که با ایجاد مجتمع های آموزش و پرورش به وجود خواهد آمد.

2_ضمن این که مدیران مجتمع ها باید به طور دائم در حال گردش بین روستاهای تحت پوشش خود باشند و این امر ممکن است موجب محتاط شدن آن ها یا رد و بدل کردن اطلاعات و مشکلات از طریق تلفن و بدون بازدید شود.

3_ مدیران مجتمع های آموزش و پرورش به علت در اختیار نداشتن وسیله رفت و آمد دولتی نمی توانند امکانات و تجهیزات مورد نیاز مدارس تحت پوشش خود را جا به جا کنند و به این ترتیب عدالتی که در پی آن هستیم محقق نخواهد شد.

4_تداخل مسئولیت ها از جمله معایب ایجاد مجتمع های آموزش و پرورش است .که البته این مشکل با شرح و تفکیک وظایف و اجرای دقیق و کامل برطرف می شود.

5_در مجتمع هایی که فاصله بین مدارس زیاد است ،تشکیل جلسات شورای معاونین وشورای دبیران با مشکلات زیادی مواجه است.

6_افزایش سطح توقع برخی معاون دبیران (بخصوص آنهایی که قبلا مدیر بودند)وعدم انگیزه آنها بدلیل کاهش اختیارات.

7_کمبودن میزان سرانه اختصاصی با توجه به مشکلاتی که در مدارس روستایی وجود دارد از جمله فرسودگی ساختمان ها وتاسیسات ، نبود دستگاههایی مانند رایانه وفتوکپی و... .

*** محاسن تشکیل مجتمع ها :

1_لازم به ذکر است که اگر این طرح به خوبی اجرا شود مزایای بسیاری خواهد داشت به طوری که مدارس روستایی هم از امکانات کمک آموزشی، آزمایشگاه های سیار برخوردار خواهد شد و این امر در افزایش انگیزه معلمان و دانش آموزان مؤثر است.

2_ مدیران مدارس روستایی که ناچار بودند یک روز هفته را به مراجعه به اداره آموزش و پرورش اختصاص دهند می توانند به امور خود از طریق مدیران مجتمع های آموزش و پرورش رسیدگی کنند. با ایجاد این مجتمع ها حجم کار مدیران مدارس کاهش می یابد ضمن این که وقت آن ها نیز کمتر تلف می شود.

3_همچنین با نظارت مدیر مجتمع های آموزشی ، شکاف موجود بین مقاطع برداشته و به مشکلات آن ها سریع تر رسیدگی می شود.اگر ایجاد مجتمع های آموزش و پرورش به طور حساب شده و کارشناسی باشد و نظارت و رسیدگی بر روند آن کامل انجام شود فعالیت های ارزنده معلمانی که در روستاهای دورافتاده خدمت می کنند و از نظرها پنهان است دیده خواهد شد و این امر برای تعلیم و تربیت پیامدهای خوبی به همراه خواهد داشت.

4_تفویض اختیار یکی دیگر از محاسن تشکیل مجتمع های روستایی و عشایری است. با ایجاد مجتمع های آموزش و پرورش که طرح بسیار خوبی است تفویض اختیار می کنیم و فعالیت هایی را که خود آموزش و پرورش باید آن را در روستاها انجام می داد به مدیران مجتمع ها واگذار و امکانات بسیار خوبی برای مدارس روستایی فراهم می شود.

5_ ایجاد مجتمع ها راه خوبی برای استفاده بهینه از امکانات و تجهیزات موجود در مدارس است. جابجایی وانتقال وسایلی که دربرخی مدارس بلا استفاده بودندبه مدارسی  که به آنها نیاز مبرم داشتند ، به طوری که مدارس یک مجتمع می توانند با داشته های خود ، کلیه کمبود های شان را برطرف کنند که به همان صرفه جویی در هزینه ها منجر می شود.

6_ اختصاص نیروها به مدارس چند پایه که در گذشته توسط مدیر آموزگار اداره می شده اندموجب افزایش کارایی وانگیزه معاون آموزگاران فعلی شده است (خدمتگزار، معاون اجرایی ومعاون پرورشی هرچند یک یا دو روز در هفته(

7_تغییراتی که در مدارس پس از تاسیس مجتمع ها رخ داده است ،موجب افزایش انگیزه وشادابی در دانش آموزان گردید.

8_تشکیل جلسات شورای معاونین در هر ماه یکبار باعث ایجاد وحدت رویه وافزایش حس همکاری در معاون دبیران(معاون آموزگاران)می شود.

و...

*** پیشنهاداتی جهت تحقق اهداف مجتمع ها :

- بهتر است که در مراکز مجتمع ها ، فردی به عنوان معاون پشتیبانی حضور داشته باشد تا جهت پیگیری مسائل مالی ،تاسیسات وتعمیرات و...برای کاهش دغدغه مدیران مجتمع ها انجام وظیفه نماید تا وقت مدیران مجتمع بیشتر صرف کیفیت بخشی آموزشی وپرورشی شود.

- تاسیس واحد های هوشمند که برای این امر نیاز به امکانات الکترونیکی مانند رایانه ،دیتا و راه اندازی شبکه  اینترنت پرسرعت ضروری است.

- ساخت فضاهای ورزشی با توجه به استعداد بی بدیلی که در دانش آموزان روستایی وجود دارد بسیار ضروری به نظر می رسد.

- تهیه دستگاههایی نظیر رایانه ،چاپگر ،فتوکپی و...برای مدارس دوردست تا عوامل ودانش آموزان آنها نیز از فن آوری اطلاعات وارتباطات وروشهای نوین آموزشی بهره مند گردند.

- تخصیص معاون مستقل به مدارس ابتدایی زیرا معاون آموزگار نمی تواند عملا  وظائف آموزگاری خود را به نحو احسن انجام دهد ووجود معاون آموزگار موجب تضییع حقوق دانش آموزان کلاس مربوطه می شود.

- تخصیص معاون مستقل به مراکزی که مجتمع درآنها مستقر شده است تا مدیر ومعاون پرورشی بتوانند آزادانه به وظائف نظارتی ونقش رهبری خویش بپردازند.

 در پایان از خداوند سبحان توفیق روزافزون همه ی عزیزان متولی ومخلص نظام تعلیم وتربیت را خواستارم ،وامید آن دارم هرگاه در جهت پیشبرد اهداف متعالی تعلیم وتربیت قدمی برداشته می شود  در راستای قرب به خداوند متعال باشد.      (آمین)

**  برگرفته از یادداشتهای مدیر مجتمع آموزشی و پرورشی شهید فکوری گرگان **